GERNIKAKO ARBOLAREN GAZI-GOZOAK MONDRAGOEN

By Alfonso Donnay - domingo, enero 31, 2021

Azkenaldian Iparragirreren Gernikako Arbola kanta Euskal Herriko ereserki bilakatzeko ekimena sortu da. Eta masa fenomeno bihurtu zen zortziko ezagunaren nondik-norakoak jakiteko, Jose Mari Esparzak Gernikako Arbolaren biografia. Euskal Herriko ereserkia plazaratu du (1). Lan zinez interesgarria.

Espainiako agintariek debekatu bazuten ere kantatzea, euskaldunek bere egin zuten, karlista zein liberal, federal edo errepublikar, komunista, sozialista eta nazionalista;. Euskal Herriko Iparraldean eta Hegoaldean, Ekialdeko eta Mendebaldekoek, baita diasporako euskaldunek ere. Esparzaren hitzetan, “Euskaldunak non, Gernikako arbola han” izan zen mende t’erdi luzean. De facto, Euskal Herriko herritarren ereserkia izan zen. Ofizialago oraindik Sagastaren gobernuak, halabeharrez, trabarik ez jartzea erabaki zuenean 1893an, urte horretan izandako istilu gogorren ostean, Gamazada zela, Sanrokada eta Donostian hildakoak abuztuko azken egunetan. 

Gure herrian ere Gernikako Arbolak izan zuen protagonismoa. Eta honen harira, izandako pasarte bi ekarri gura ditut gogora, bata 1893koa, eta bestea, 1896koa. 

1893ko irailaren 9an herriko musika bandak Gernikako Arbola jo zuen plazan. Gaueko zazpiretan, horretan ziharduela, Eskoriatzako postuko 3 guardia zibil agertu ei ziren. Eta ikusi orduko, jendetza txistuka eta zalapartaka hasi zen. Iskanbila zela eta, alkateak etorri behar izan zuen giroa “baretzera”, musika isilaraztera. Hurrengo egunean Gipuzkoako Gobernadore Zibilari idatzi zion gutunari esker izan dugu horren berri (2)


1896ko uztailaren 7an Donostiako Orfeoia kantuan herriko plazan (AZE, Mendia Fondoa)


1896ko uztailean, ostera, besterik izan zen. Gipuzkoako lehen Euskal Jaiak ospatu ziren Mondragoen. Denetariko ekintzen artean Gernikako Arbolak ere eduki zuen bere protagonismoa. Uztailaren 6ko ilunkaran, euskarazko antzezlanaren atsedenaldian, musika bandak jo zuen eta jendeak kantatzen lagundu zion. Biharamunean, jaien amaiera gisa, Donostiako Orfeoiaren debuta izan zen. 20 gizonek kantatu zuten Norberto Luzuriagaren gidaritza pean. Txapel gorria jantzita abestu bazuten ere euren emanaldian, Gernikako Arbolaren txanda izan zenean, txapela erantzi zuten “euskaldunen askatasun loriatsuei errespetu eta hauekin bat egitea” adierazteko. Arrakasta itzela, aparta izan zuten (3)

3 urte baino ez ziren pasatu gertakizun bien artean eta ikaragarrizko aldaketa gertatu zen agintarien jarreran; ez, ordea, herritarren atxikimenduan, tinko, aspaldi lez. 


Ana Isabel Ugalde Gorostiza (EHU/UPV, AZE)


---------------------------------------------


VICISITUDES DEL GERNIKAKO ARBOLA EN MONDRAGÓN

Estos últimos meses ha tomado cuerpo la iniciativa que promueve que el Gernikako Arbola de Iparragirre sea el himno de Baskonia. También ha visto la luz el libro de Jose Mari Esparza titulado Biografía del Gernikako Arbola. Himno de Euskal Herria, trabajo interesantísimo para conocer la historia del zortziko que se convirtió en un auténtico fenómeno de masas (2). 

Aunque las autoridades españolas lo prohibieran, los vascos y las vascas lo hicieron suyo, tanto carlistas como liberales, federalistas y republicanos, nacionalistas, comunistas y socialistas, en toda Baskonia, al Norte y al Sur de los Pirineos, en el Este y el Oeste, y también entre quienes engrosaron la diáspora vasca. En palabras de Esparza, “donde hubo vascos, allí estuvo el Gernikako Arbola” durante más de siglo y medio. Se convirtió de facto en el himno de Euskal Herria. Más aún, después de que el gobierno de Sagasta, obligado por los acontecimientos (la Gamazada, la Sanrocada o los muertos a finales de agosto en San Sebastián), decidiera en 1893 no reprimirlo.

Mondragón no fue ajeno a ese movimiento y, por ello, quiero haceros partícipes de dos hechos sucedidos en nuestra villa, uno en 1893 y el otro, en 1896.

El 9 de septiembre de 1893, cuando a las 7 de la noche estaba “la banda municipal en la plaza tocando el Gernicako Arbola, se presentaron 3 individuos de la Guardia Civil del puesto de Escoriaza y en cuanto el público los vio comenzó a silbar y alborotar”. El alcalde se personó en el lugar del “suceso” y pudo dominar “la gritería consiguiendo con la persuasión pacificar los ánimos, hacer retirar la música y dejar todo en la natural tranquilidad sin que haya vuelto a alterarse lo más mínimo el orden público”. Fueron las palabras que le dirigió por carta al gobernador civil de la provincia al día siguiente (2). 

De otro signo fue lo acontecido en julio de 1896. Mondragón acogió las primeras Fiestas Euskaras de Gipuzkoa. Entre las distintas actividades que tuvieron lugar, el Gernikako Arbola fue protagonista en dos ocasiones. El día 6 de julio hubo una representación teatral en euskara al anochecer. Y en el entreacto la banda de música interpretó la pieza, que fue coreada por la concurrencia. Al día siguiente, como colofón, el Orfeón donostiarra hizo su debut. 20 hombres tocados con boina roja, bajo la dirección de Norberto Luzuriaga, cantaron distintas piezas, y se descubrieron cuando llegó el turno del Gernikako Arbola. El éxito fue apoteósico, indiscutible. 

Sólo habían transcurrido tres años entre estos dos acontecimientos. Es evidente el cambio operado entre las autoridades, no así, en la adhesión del pueblo, que siguió inquebrantable. 

(1) Txalaparta, 2020.

(2) Arrasateko Udal Artxiboa, Correspondencia 14 de diciembre de 1889 17 de agosto de 1897, C.L. 2/30, 256-257.

(3) Ugalde Gorostiza, A.I.; Bengoa, J.; Barrutiabengoa, J.A.; Garai, J.R.: Mondragoe beirazko plaketan. Gure hehenengo argazkiak. Arrasate en placas de vidrio. Nuestras primeras fotografías, Intxorta 1937 Kultur Elkartea, 2014. 

  • Share:

You Might Also Like

0 comentarios